Afscheid en rouw

“Afscheid nemen bestaat niet”, zingt een bekende Nederlandse zanger in een van zijn liedjes.

Helaas komen wij er allemaal een keer mee in aanraking: het afscheid moeten nemen van iets of iemand. En zo ook onze kinderen….. Hoe klein ze ook zijn, hiertegen kunnen wij ze als ouders en/of begeleiders niet 100% beschermen.

In deze blog wil ik bij dit onderwerp stilstaan, omdat ik er recentelijk zelf weer mee te maken had en dit zette me aan het denken.

Bij kinderen en jongeren denk ik aan spelen, leven, plezier maken, leren en groot groeien in een veilige omgeving. Maar bij het leven hoort ook verdriet, verlies en afscheid. Nagenoeg iedereen krijgt hier wel eens mee te maken. Denk maar eens aan de volgende voorbeelden: de favoriete knuffel is verloren, een vriendjes verhuist en op een dag ligt de hamster dood in zijn kooitje. Het leven biedt dagelijks aanleiding om kinderen van jongs af aan vertrouwd te maken met verlies, verdriet, afscheid nemen en zelfs met de dood. Het klinkt misschien gek, maar als kinderen leren omgaan met “klein” verlies, hebben ze een voorsprong wanneer ze uiteindelijk met de dood te maken krijgen.

Hoe kun je als ouder of begeleider het kind nu het beste begeleiden bij het afscheid nemen? Zijn er afspraken over hoe iemand van iets of iemand afscheid dient te nemen? Wat is rouwen en hoort rouw altijd bij afscheid nemen? Deze vragen kom ik vaak tegen tijdens mijn werk. Het mooie en bijzondere van afscheid nemen is, dat iedereen dit vanuit zijn of haar eigen waarden en normen doet. Deze persoonlijke waarden en normen zijn het vertrouwde referentiekader waaruit vaak vanuit de eerste emotie gereageerd zal worden.

Tijdens het inlezen over dit onderwerp en het terug kijken in mijn eigen informatie die wij vanuit De Nanny Bemiddeling als documentatie gebruiken voor onze ouders en nanny’s, besefte ik weer dat verdriet, verlies en afscheid emoties zijn die bij het groot groeien van onze kinderen hoort. Het is een hele natuurlijke basis emotie die zich het beste kan ontwikkelen als een kind deze in een veilige en liefdevolle omgeving mag ontdekken.

 

Tips voor het omgaan met afscheid en rouwende kinderen

• Vertel kinderen en jongeren zoveel mogelijk over de feiten en omstandigheden van het afscheid/overlijden. Ook als die omstandigheden dramatisch zijn. Ga ervan uit dat de fantasie van kinderen veel erger is dan de werkelijkheid.
• Pas de wijze waarop je kinderen informeert aan de leeftijd en het begrippenkader van kinderen aan.
• Betrek kinderen en jongeren zoveel mogelijk bij alles wat geregeld moet worden. Hun inbreng en wensen zijn belangrijk. Mogelijk kunnen ze ook taken op zich nemen waardoor ze zich nog meer betrokken voelen.
• Ga met kinderen en jongeren afscheid nemen van de situatie en/of persoon. Ook als ze er tegenop zien. Vraag waar ze tegenop zien. Dwing nooit maar stimuleer wel.
• Neem kinderen die beseffen waar het om gaat mee bij een condoleancebezoek aan de nabestaanden. Het is een verrijkende ontmoeting waar kinderen veel leren van verdriet, troosten en getroost worden.
• Bedenk van te voren wat er aangepast of gedaan kan worden voor de aanwezige kinderen die afscheid nemen van iets of iemand. Mogelijk kunnen kinderen hierbij een taak krijgen. Voor kinderen is actief bezig zijn zeer belangrijk.
• Wanneer je als volwassene zelf erg betrokken bent bij degene waarvan afscheid genomen wordt (je partner, kind, vader of moeder), zorg er dan voor dat er iemand in de afscheidsdienst aanwezig is die eventueel voor de kinderen kan zorgen als die het niet meer volhouden. Op die manier kun je zelf zowel lijfelijk als geestelijk aanwezig blijven.
• Zorg dat de naam van de persoon waar afscheid van genomen is nog regelmatig genoemd wordt in huis. Stop dierbare spullen die aan hem of haar herinneren niet weg. ‘Dood ben je pas als je bent vergeten’, was een gevleugelde uitspraak van de inmiddels overleden cabaretier en schrijver Bram Vermeulen.
• Geef aandacht aan het verdrietige en/of rouwende kind op het moment dat hij het nodig heeft. Breek een telefoongesprek af, zet de stofzuiger uit en ook die computer kan wel even wachten.
• Vraag niet aan het kind om zijn gevoelens uit te stellen, te doen of ze er niet zijn of te veranderen. Vertel dat deze gevoelens er mogen zijn!
• Let op signalen van kinderen. Ga ervan uit dat kinderen bezig zijn met het verlies en of afscheid, al laten ze dat niet altijd merken. Ga in op signalen of begin er zelf over. Vraag regelmatig hoe het gaat, ook al lijkt er geen aanleiding voor te zijn.
• Wat je zegt is in het algemeen minder belangrijk dan hoe je het zegt en wat je doet. Dikwijls is 100% aanwezigheid op de momenten dat het nodig is al voldoende.
• Besteed op bepaalde momenten expliciet aandacht aan het overlijden of afscheid. Bijvoorbeeld op Allerzielen en de verjaardag, sterfdag, vader-/moederdag van degene die overleden is. Bedenk een ritueel om samen op die dag de overledene te herdenken.
• Zorg dat kinderen altijd bij je terecht kunnen, wat hun gedrag ook moge zijn. Soms zijn hun reacties veel heftiger dan je zou verwachten. Veroordeel het gedrag niet maar bied kinderen de veiligheid om hun verdriet ook op een andere manier te uiten.
• Schrik niet van bizarre spelletjes die kinderen kunnen spelen met de dood als thema. Het is hun manier om grip proberen te krijgen op het verlies.
• Verbied kinderen niet met anderen te praten over wat ze meemaken. Ook al gaat het over gezinszaken, het is belangrijk dat een kind zich ook buiten het gezin kan uiten.

 

Het afscheid door de dood is zeer heftig en definitief en dan blijven alleen de herinneringen over. Maar ook “klein” verdriet kan heftig zijn. Wat als iemand afscheid moet nemen van de vertrouwde Nanny of een vriendje wat gaat verhuizen? Besef dat de bovengenoemde tips ook bij dit soort afscheid toegepast kunnen worden. Hoe beter een kind begeleid wordt bij het afscheid nemen, hoe sneller hij alles een plekje zal kunnen geven. Besef dat ons “grote mensen” denken en handelen voor kinderen een ver-van-hun-bed show is. Val kinderen ook daarom nooit lastig met “grote mensen” zaken. Communiceer met een kind op kind niveau en in kindertaal, die eerlijk, vertrouwd en vooral veilig voor hem is. Voor ons allemaal staat het welbevinden van een kind tenslotte toch op nummer 1.

Heb jij feedback of tips over dit onderwerp? Laat het in een reactie hieronder gerust weten!

Wendy Bakx-Sanner